نکته های فارسی ششم در کلاس های تابستان: ازدوشنبه12تیرماه تا چهارشنبه 18مرداد96 (دوازده جلسه)

جمله: واژه یا مجموعه ای از واژگان است که پیامی را از یک شخص به دیگران می رساند.

چه موقع از جمله استفاده می شود ؟هنگام سخن گفتن یا نوشتن، برای انتقال پیام به شنونده یا خواننده

شبه جمله: به آن دسته از جملاتی که دارای اجزای کاملی نیستندولی مفهومی همچون مفهوم جمله را می رسانند 

«شبه جمله» می گویند.  

* انواع شبه جمله: 1)ندا و منادا 2) اصوات 3)عبارت های کوتاه بی فعل                                                                                                                                             

نکته های مربوط به « شبه جمله »

1ـ نشانه های ندا: نشانه هایی که با آن، کسی یا چیزی را صدامی زنیم؛مانند«آی، ای،  یا، ا». مانند:

یا امام هشتم   = « یا »: حرف ندا و « امام هشتم»: منادا                                                                                                                                                                                 

2ـ نشانه ی ندا «الف» بعد از منادا می آید؛ مانند این مصراع ازحافظ: 

«حافظـا درکنج فقر وخلوت شب های تار»                                                                                                                                         منادا    نشانه ی ندا                       

3ـ نمی توان برای ندا و منادا، نهاد و گزاره تعیین کرد.                 

4ـ گاهی«منادا» حذف می شود و «نشانه ی ندا» به تنهایی در جمله می آید؛ مانند: ای همه هستی ز تو پیدا شده

دستور زبان فارسی « نهاد و گزاره»  * در زبان فارسی جمله دارای دو قسمت اصلی است : 1ـ نهاد 2ـ گُزاره

 1ـ نهاد(صاحب خبر): واژه یا گروهی از واژه هاست که درباره ی آن خبر می دهیم؛ یعنی«صاحب خبر» است.

نهاد اختیاری: در زبان فارسی، به نهادی که معمولاً در ابتدای جمله می آید، «نهاد اختیاری»می گویند.

نهاد اجباری: در زبان فارسی، به نهادی که به انتهای فعل می چسبد، «نهاد اجباری»می گویند.

(همان ضمیری که به انتهای فعل می چسبد تا صیغه ی(شخص)آن مشخص شود). مانند:

من به مدرسه رفتم. «من» نهاد اختیاری و «ـَ م» در فعل رفتم، نهاد اجباری است.

برایِ پیدا کردنِ نهاد به اوّل فعل، «چه چیزی ؟» یا «چه کسی؟» اضافه می کنیم و نهاد را به دست می آوریم؛ مانند:

هوا سرد شد.       چه چیزی سرد شد ؟      هوا (نهاد)  *گروه نهادی: به «نهادی»که بیش از یک واژه باشد، گویند.

پس ازواقعه ی عظیمِ انقلاب اسلامی،بسیاری از بنیاد هایِ فکری،فرهنگی و معیارهایِ ارزشی و اخلاقی،دگرگون شد.

                                                                                      گـــــروه  نـهـادی                          

2ـ گُزاره: توضیح یا خبری است که درباره ی نهاد(صاحب خبر) داده می شود. مهمترین جزء گزاره، «فعل» است که

 معمولاً در پایان جمله می آید.مانند:  انقلاب،  کرامتِ انسانی را به افرادِ جامعه باز گرداند.                                                                                                        نهاد                         گُــــــزاره

دستورزبان فارسی: «توضیحی درباره ی اجزای گزاره»

1ـ مفعول: واژه ای که کار بر آن واقع می شود. مانند: کبوتر پرواز را دوست دارد. در این جمله پرواز «مفعول»است.

در زبان فارسی معیار امروز، «را» نشانه ی مفعول است. هرگاه«را» بدون هیچ معنی باشد، نشانه ی مفعول می باشد.

راه شناختِ مفعول: به اوّل فعل، «چه چیز را ؟» یا «چه کس را ؟» اضافه می کنیم، اگر معنی بدهد، آن فعل نیاز به مفعول دارد و مفعول در جوابِ «چه چیز را ؟» یا «چه کس را ؟» می آید. مانند:

2ـ مُسنَد: صفت یا حالی است که آن را به نهاد نسبت می دهند و هر گاه فعل جمله «اسنادی»باشد،«مسند»داریم. مانند:هم نشینِ نیک ، بهتر از تنهایی  است.    * (به فعل هایی که مسند می پذیرد،فعلِ اسنادی(ربطی)می گویند.)

                  نهاد                  مسند          فعلِ اسنادی(ربطی)

فعل هایِ اسنادی(ربطی) عبارتند از:«است،هست، نیست، بود، بُوَد، باشد، شد، شود،گشت، گردید»

* اگر«شد» به معنی«رفت» به کار رود،«فعل اسنادی» نیست و نیاز به «مسند» ندارد(در قدیم فعلِ«شد» بیشتر به

معنی«رفت»به کار می رفته)؛مانند:که به باغ آمد از این راه و از آن خواهد شد(خواهد شد= خواهد رفت)

* اگر فعل های«است،هست،بود» به معنی«وجود داشتن» به کار روند،«غیر اسنادی» هستند و «مسند»نمی پذیرند؛

 مانند: هیچ راهی نیست کان را نیست پایان غم مخور

                      وجود ندارد       وجود ندارد

* اگر فعل های«گردید و گشت»به معنی «چرخیدن» به کار رود، «غیر اسنادی» هستند و مسند نمی پذیرند؛ مانند:

  بس  بگردید  و  بگردد روزگار / دل به دنیا در نبندد هوشیار

3ـ مُتَمّم : واژه ای که بعد ازحرف اضافه می آید«متمّم» نام دارد. مانند: او  به مدرسه رفت = مدرسه  = متمّم 

برخی ازحروف اضافه: از،به،با،بر(به معنی روی و بالا)،برای،از برایِ،بهرِ(به معنیِ برای)،از بهرِ،در(به معنی داخل)،اندر،